Istotną kwestią, przed którą stają członkowie zarządu w związku z objęciem funkcji jest problem podlegania obowiązkowi ubezpieczeń społecznych. Decydujące znaczenie ma podstawa prawna wykonywania czynności. Jak to wygląda, gdy podstawą wykonywania funkcji i pobierania wynagrodzenia, jest wyłącznie stosunek powołania (uchwała wspólników lub innego organu powołującego zarząd)?
Podstawa sprawowania funkcji- możliwość wyboru.
Zgodnie z art. 201 § 4 Kodeksu spółek handlowych członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest powoływany i odwoływany uchwałą wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Taki akt powołania stwarza między spółką a powołanym członkiem zarządu stosunek o charakterze organizacyjnym. Następstwem nawiązanego stosunku organizacyjnego (bycie członkiem organu) może być (lecz nie musi) nawiązanie stosunku obligacyjnego, na przykład umowa o pracę, umowa o zarządzanie (wyrok SN z dnia 11 maja 2009 r., I UK 15/09, LEX nr 512998).Od woli spółki zależy, czy stosunek organizacyjny będzie wyłączną podstawą wykonywania obowiązków, czy będzie się wiązał z wynagrodzeniem czy też nie. Tym samym członek zarządu może sprawować funkcje na podstawie umowy o pracę, umowy cywilnoprawnej (np. kontraktu menadżerskiego), ale również wyłącznie na podstawie powołania. Takie powołanie może ustalać wynagrodzenie członka zarządu z tytułu pełnionej funkcji.
Stosunek powołania, a ZUS
Tytuły, na podstawie których powstaje obowiązek podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym reguluje art.6 usus. W katalogu osób podlegających obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym ustawodawca nie wskazał członka zarządu wykonującego czynności wyłącznie na podstawie powołania (stosunku organizacyjnego), choćby odbywało się to za wynagrodzeniem. Art. 6 ust. 1 punkt 1 usus przesądza natomiast, że obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów.
Na podstawie powyższego znaczna część orzecznictwa sądowego oraz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych uznaje, że gdy wyłączną podstawą do sprawowania funkcji członka zarządu i otrzymywania z tego tytułu wynagrodzenia jest uchwała o powołaniu, członek zarządu nie jest objęty z tego tytułu obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi ani zdrowotnym (Interpretacja ZUS, Gdańsk, dnia 28 września 2016 r., DI/100000/43/858/2016, DECYZJA NR 382). Potwierdzają to także nowsze interpretacje ZUS, np. Pismo z dnia 12 czerwca 2018 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) WPI/200000/43/691/2018, zgodnie z którym katalog osób podlegających obowiązkowi ubezpieczeń emerytalnego i rentowych zawarty art. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, uzależnia zaistnienie tegoż obowiązku nie od finansowego wymiaru a od podstawy pełnienia funkcji członka zarządu. W konsekwencji, samo powołanie – na podstawie przepisów Kodeksu spółek handlowych – na stanowisko członka zarządu spółki, w tym także połączone z wynagrodzeniem, nie skutkuje jeszcze powstaniem obowiązku ubezpieczeń społecznych, jeżeli nie jest ono związane z powstaniem określonego tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczeń społecznych wskazanego w art. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w wyniku np. zawarcia umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej.
Powołanie, a inny stosunek prawny
Orzecznictwo ZUS (przykładowo Pismo z dnia 10 lipca 2018 r., DI/100000/43/772/2018) jak i sądowe (przykładowo wyrok Sądu Apelacyjnego III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z dnia 17 sierpnia 2016 r. III AUa 543/16) dopuszcza również jednoczesne sprawowanie funkcji przez członka zarządu na podstawie powołania połączone z posiadaniem zawartej umowy o pracę dotyczącej pełnienia obowiązku w ramach stosunku pracy. W takiej sytuacji przyjmuje się, że ubezpieczeniom społecznym podlegają wyłącznie obowiązki w ramach stosunku pracy, przy czym warunkiem tego jest odrębność tych obowiązków od obowiązków stricte organizacyjnych wynikających ze stosunku powołania i brak „przenikania” się czynności wykonywanych w ramach obu podstaw.
Powyższe należy odnieść też do innych umownych podstaw sprawowania funkcji (np. cywilnoprawny kontrakt o zarządzenie).
Zwrócić należy przy tym uwagę, że zgodnie z obowiązującym, przeważającym orzecznictwem, strony mogą nawiązać umowny stosunek pracy przez czynności konkludentne, w szczególności wskutek dopuszczenia pracownika do pracy, przyjmowanie pracy przez pracodawcę i realizowanie takiego stosunku prawnego, który odpowiada cechom stosunku pracy określonym w art. 22 Kp, (a więc zostaje nawiązany stosunek, na podstawie którego pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem). Dotyczy to także stosunku pracy na stanowisku członka zarządu. (por. wyrok SN z 8.06.2010r., IPK 16/10, wyrok SN z 16.01.2013r., II CSK 280/12, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 22.03.2013r., III AUa 1142/12).
Podsumowanie
Świadczenie czynności zarządzania wyłącznie na podstawie stosunku powołania do zarządu nie skutkuje obowiązkiem podlegania ubezpieczeniom społecznym. Powołanie może być przyjęte wyłącznie jako podstawa wykonywania funkcji, jeśli taka jest wola stron. Zwrócić jednak należy uwagę, że w takim przypadku czynności nie powinny wychodzić poza zakres stricte wynikających ze stosunku korporacyjnego, gdyż inaczej ZUS może zmierzać do rozpoznania nawiązania (np. w sposób konkludentny) dodatkowego stosunku prawnego (pracy, zlecenia) związanego z obowiązkiem uiszczenia składek na ubezpieczenia społeczne.
R.pr. Maciej Wąsik, r.pr. Adam Klimczak (spółki24.net)